Behavior, technology and ethics: from inspiration to sustainable innovation
[Muziek] van harte welkom op deze academische zitting plechtigheid ter gelegenheid van de oratie van professor nood is ook van harte welkom aan alle gasten die via de livestream aanwezig zijn de volgens gewoonte gaan we deze plechtigheid openen met gebed spiritus sancti gratia in u met zijn zus at cordaan of straat gaat u zitten nogmaals aan iedereen van harte welkom mijn naam is lutgart buttons ik ben decaan van de faculteit maar vandaag vervang ik de rechter in deze academische zitting professor nodig gaat vandaag zijn reden uitspreken ter gelegenheid van zijn benoeming als bijzonder hoogleraar behavior in in of innovatie leefkeuken behavior information technology and innovation hij is benoemd als bijzonder hoogleraar en dat komt omdat zijn carrière in de wetenschap ook bijzonder is soms noemen we het ook buitengewoon professor nog dus is de als bioloog afgestudeerd in de universiteit leiden geeft vervolgens zijn promotie gedaan in de universiteit van wageningen en heeft vervolgens een hele bijzondere academische carrière gemaakt wetenschappelijke carrière meer dan 30 jaar heeft hij gewerkt om de wetenschappelijke kennis om te zetten in echt werkende systeem en dat heeft hij vooral gedaan als ceo van zijn eigen bedrijfje 0 noldus information technology maar hier bij heeft hij ook om meer dan 150 wetenschappelijke publicaties geproduceerd en daarbij ook heel veel promovendi en studenten daarbij begeleid g is ook lid van die nederlandse academie voor technologie en innovatie waarbij hij verantwoordelijk is voor de internationale relaties en hij is ook daar daarbij vice voorzitter van de international academie of technology and innovation en daarnaast is hij ook actief in diverse adviesraden zowel in de publieke als in de privaten sector via deze leerstoel hopen wij dat professor nood dus zijn kracht en zou kunnen bundelen als wetenschapper innovatief innovatief en bestuurder om de wetenschap en zijn wetenschapsgebied 50 te brengen professional dus wij kijken uit naar uw vrede mevrouw de rector magnificus collega hoogleraren onderzoekers studenten en andere leden van de universitaire gemeenschap familie en vrienden het is een groot voorrecht u te mogen toespreken als hoogleraar aan de faculteit der natuurwetenschappen wiskunde en informatica van de radboud universiteit in de komende 45 minuten maar ik u graag deelgenoot van mijn fascinatie voor het gedrag van mens en dier en de mogelijkheden die de techniek ons biedt om dat gedrag te bestuderen te begrijpen met een beïnvloeden vervolgens zal ik met u delen hoe die kennis kan worden ingezet bij de ontwikkeling van zinvolle producten en diensten en de ethische aspecten daarvan ten slotte ik graag uit een hoe deze onderwerpen de bouwstenen vormen van een leerstoel die heeft your information technologie en tin ovation fascinatie voor het gedrag van dieren is duizenden jaren oud parastone ze les een van de grondleggers van de biologie schreef in de vierde eeuw voor christus diverse boeken over dieren in het bijzonder hun lichaamsdelen zintuigelijke waarneming en voor beweging zijn geschriften getuige van oog voor detail en inzicht in de relatie tussen vorm en functie en zijn meer dan 23 100 jaar na publicatie nog steeds zeer lezenswaardig de experimentele studie van diergedrag is van veel recenter datum ik doel hier op de ethologie de studie van het gedrag van dieren in hun natuurlijke omgeving het fundament hiervan werd in midden van de 20e eeuw gelegd door tinbergen lawrence en vol fris die in 1973 nublo de nobelprijs ontvingen voor hun baanbrekende onderzoek aan het verdrag van vogels vissen en insecten een belangrijke bijdrage aan theologie door onze landgenoot tinbergen is de formulering van de vier vragen die moeten worden beantwoord bij de ring van diergedrag aangaande het mechanisme door en toch niet de functie en de fylogenie deze vormen nog steeds de hoeksteen van de moderne ecologie de eerste twee het mechanisme en de ontogenie vragen om observatie en registratie van het gedrag dat sindsdien de basis moto de van experimentele gedragsonderzoek is geworden mijn eigen interesse in de gedragsbiologie rondloop halverwege de middelbare school op mijn 15e kreeg van mijn moeder en verkade-album geschreven door jac p thijsse die vorm een grote inspirator zou worden geen wetenschapper aan universiteit maar een onderwijzen aan de kweekschool te amsterdam hij geldt als een pionier van de natuur educatie en de natuurbescherming in nederland thijs heeft een omvangrijk zuivere nagelaten waarvan de verkade-albums en de coproducties met eli heimans de bekendste zijn heimans en thijsse moeten ze hun lezers aan onszelf de natuur in te trekken en eigen waarnemingen te doen ook wetenschappelijk was hun aanpak vernieuwd cijfers geven planten en dieren niet alleen afzonderlijk maar ook in samen aan als onderdeel van levensgemeenschappen en stonden daar mee aan de wieg van de ether ecologie in ons land hun belangrijkste wapenfeit op het gebied van natuurbescherming was de oprichting van de vereeniging tot behoud van natuurmonumenten in 1945 op de plannen van de gemeente amsterdam onder naar de meer te bestemmen tot vuilstort na de helling van de nare meer kreeg de natuurbescherming in ons land een groeiende aanhang onder de bevolking en werd het ene naar het andere natuurgebied veilig gesteld het pionierswerk van heimans en thijsse is de natuur in de natuur educatie en bescherming heeft impliciet bijgedragen aan het begrip voor wat we later duurzaamheid zijn gaan noemen de boeken van thijssen zette mij op het pad van de boter nu de ornithologie en de entomologie en delen we besluiten voor de studie biologie in leiden te kiezen was aanvankelijk mijn nieuwsgierigheid en interesse in alles wat groeit en bloeit de primaire drijfveer in de loop van de jaren groeide de behoefte onderzoek aan plant en dier te combineren met de nuttige toepassing het rita moment deed zich voor na het volgen van een college van de bevlogen jongen hoogleraar job van lente helaas vandaag verhindert die een introductie verzorgde in de biologische bestrijding van insecten plagen met natuurlijke vijanden dat deelgebied van de ecologie boot precies waar ik naar op zoek was wetenschappelijk onderzoek met een praktische toepassing namelijk het oplossen van plagen in de landbouw middels duurzame gewasbescherming en het herstel van verstoorde ecosystemen dat ik mijn roeping had gevonden werd me helemaal duidelijk naar het lezen van een boek van de californische onderzoeken paul de bar die op meeslepende wijze de vroeger succesverhalen van de biologische bestrijding heeft opgetekend hij vertelt hoe economisch belangrijker gewas stilte zijn gered door de introductie van natuurlijke vijanden soms na een avontuurlijke speurtocht naar een specifieke predatoren of pers ziet in het land van oorsprong van het glas inmiddels weten we dat de vraag jaren van laboratorium onderzoek nodig zijn om tot succesvolle biologische bestrijding te komen bijna 50 jaar naar de publicatie van de bak zijn de plagen de wereld nog niet uit integendeel volgens een recente studie van de echo gaat wereldwijd 40% van de landbouwproductie verloren aan plagen met een geschade van 220 miljard dollar tot gewoon van die schade staat minimaal 70 miljard dollar op het kantoor van plaaginsecten decennia lang zo en de chemische insecticiden het standaard bestrijdingsmiddel met enorme schade voor voedselketens en nuttige insecten zoals bijen en hommels tot gevolg gelukkig hebben overheden dat ingezien en worden steeds meer stoffen in de ban gedaan werk aan de winkel dus voor entomologen om duurzame alternatieven te ontwikkelen bij insectenplagen gaan het per definitie om grote aantallen denk aan een kast met tomatenplanten waarin zich miljoenen individuën van de witte vlieg bevinden de leidse vak voor dieren ecologie al sterk en populatiedynamica het deelgebied van de ecologie dat zich bezig houdt met het modelleren en voorspellen van aantal veranderingen van populaties in de tijd joop van hen te leerde ons dat en betrouwbaar model van de interactie van plaaginsecten en hun natuurlijke vijanden op populatieniveau kennis vereist van het gedrag van de insecten op niveau van het individu en dat vraagt observatie registratie en analyse van het gedrag mijn object van studie we werd u de minuscule ruige sluit prestatief programma ja een echt in de vlinderen van verdween hij in de richting de eieren van vlinders zodat er geen rupsen uitkomen maar sluipwespen de vraag die ik moest oplossen luiden hoe vind deze parasiet haar gastheren in het veld dat werd het onderwerp van hun af video onderzoek in leiden en mijn latere promotieonderzoek in wageningen gedrag zou onze onderzoek aan zulke kleine dieren vereiste nauwkeurige gecontroleerde testomgeving een belangrijke apparaat voor het testen van de geuren stond van insecten dus de vier armen of akte meter uitgevonden door mijn kop promoten louise marie louise dag daarin kun je in insect laten kiezen tussen verschillende verzen 102 programma bleek sterk te reageren op de feromonen die vrouwtjes moeten afgeven om een mannetje te lokken voor de paring voor observaties aan het vlieggedrag vorm van de wespen bouwde ik dit toen ons waarin de vlieg en lang x respons van t programma of geurstoffen afkomstig van noten of waardplanten gemeten kon worden die experimenten leidden tot de ontdekking dat de lokstoffen van de motten zich 's nachts hechten aan een was lager bladeren die als een slow release dispenser fungeert die de geur overdracht vrij vrijgeeft beste die deze geur of vliegend waarnemen laten zich uit de lucht vallen en doorzoeken al trommelend met hun antennes het bladoppervlak met een verhoogde kans op het vinden van eieren zo werd chemische spionage de titel van haar proefschrift en was het werkwoord af ruiken geboren voor registratie van beugen gedrags registratie programmeer dik dan daarbij computer die als event' recorden gebruiken worden zodat ik met toetsaanslagen gedrag en tijd vast kan leggen mogelijkheden waren zeer beperkt maar het apparaat handdoek slechts 24 kilobyte geheugen abm had intussen de personal computer gelanceerd maar die was veel te groot en log om in een proefopstelling te gebruiken de alleen een klein draagbaar apparaat zich beter voor zo ontstond het idee om een programma voor de pc te schrijven dat compacte code kon genereren van allerlei mobiele computers die daardoor veranderde in vent recorder voor gras observaties en na de hand de daad te communiceren hiermee was die of server geboren dat het startpunt vormden van mijn latere bedrijf en dat dubbel tot de dag van vandaag wordt gebruikt voor gedragsonderzoek al ziet er tegenwoordig heel anders uit dan het monochrome dorsen scherm van weleer de mogelijke toepassingen van dit innovatieve concept in diverse disciplines waar regelmatig onderwerp van gesprek aan de familie tafel want mijn zwager is erik van looy psycholoog en paul timmers fysicus en mijzelf er toe zetten om onze visie gezamelijk te publiceren het verheugt mij dat onze discussie is nog even levendig zijn stoel en dat zij bij de vandaag in toga aanwezig zijn graf geerars observatie en registratie door een menselijke waarnemen is de buitengewoon flexibel immers alles wat je kunt observeren kun je met de computer scoren en daarna analyseren maar het is ook tijdrovend en subjectief menselijke waarnemers hanteren niet allemaal dezelfde definitie van gedragingen ze zijn beperkt in hun reactievermogen en kunnen fouten maken voldoende reden om naar betere methode te zoeken en daar bouwt nieuwe techniek uitkomst begin jaren negentig daten digitale beeldverwerking haar intrede in het gedragsonderzoek dat wil zeggen dat de videocamera een computer de ogen respectievelijk het brein van de observator vervangen hoe dat precies in zijn werk gaat daarin leg ik u graag uit aan de hand van enkele plaatjes we blijven nog even bij de entomologie de objecten van studies zijn insecten op lagere we startpunt is een gedigitaliseerd videobeeld van een insect in dit geval een trebs tegen de achtergrond het blad bestaande uit beeldpunten ofwel pixels als we alle pixels die behoren tot de achtergrond op grond van hun kleur maar de beeld verwijderen blijft alleen het object over hun talen zwaartepunt en de positie dat dan slaan we op in de vorm van de x coördinaat als we dat ze volgens voor elk videobeeld doen dan ontstaat een tijd reeks van uw krijgen ordina te ofwel een pad en daarmee kunnen we naar verwijdering van de ruis van alles berekenen snel heeft van voortbeweging moment waarop de dieren bepaald punt bereikt tijd doorgebracht in een bepaald gebied vochtigheid van het pad et cetera zo kunnen we de formulering van de dieren objectief kwant heren dit is het werkingsprincipe van video tracking de basis van automatisch uw trucks registratie in de begin dagen legde deze techniek nogal wat beperkingen op aan de onderzoeken men kon slechts een insecten gelijk volgen tegen een statische achtergrond die ster contrasteren met het dier intussen heeft de wet van moore haar werk gedaan in 1993 het jaar waarin het de eerste versie van een video tracking programma eduvision werd gelanceerd bevatten een computer processor circa 5 miljoen processor het dansen storen inmiddels zijn dat er 50 miljard of wel 10.000 maal zoveel daardoor hebben hedendaagse computers een veel grotere rekenkracht en geheugen we hebben moderne videocamera's een veel hogere beeldresolutie een fractie van de omvang van toen dat de wet van moore haar enkel nog niet heeft bereikt is mede te danken aan asml de parel van de nederlandse high-tech industrie die de machines fabriceert waarmee steeds kleinere schakelingen kunnen worden geproduceerd het verheugt mij om vandaag professor jans benschop jos je zit daar jos plezier die aan het hoofd staat van deze ontwikkelingen bij zowel in de kroon laten zien jos de hier verzamelen gedrags onderzoekers zijn jou en je team veel dank verschuldigd dankzij deze technisch over lucy hebben we de metingen enorm kunnen opschalen en kunnen we nu vele insecten tegelijk volgen bij minimaal contrast en in een dynamische omgeving we gaan ze eens kort nog een stapje verder uit de voortbeweging van blad zuigende insecten kunnen we patronen halen de indicatief zijn voor het eetgedrag waardoor het mogelijk wordt om video tracking in te zetten voor de ontwikkeling van gewassen die resistent zijn tegen insectenvraat en zo belandt deze techniek waar het universitaire lat bij de veredelingsbedrijven en kan bijdragen aan duurzame landbouw waar het allemaal om te doen was zulke innovaties vergen wel een lange adem tussen samenwerkingsproject en toontrack waarin de eerste experiment mijn video tracking bij insecten werden gedaan en de lancering van het uw commerciële producten en toen had wat u ziet leer en meer dan 25 jaar er zijn meer dan een miljoen soorten insecten beschreven maakt waar investeringen in gedragsonderzoek valt de entomologie in het niet bij de studie van knaagdieren muizen en ratten vormen sinds jaar en dag de meest gebruikte proefdier voor onderzoek aan het brein en de ontwikkeling van geneesmiddelen voor neurologische en psychiatrische aandoeningen bij de mens gedrag is de ultieme uitlees parameter van de processen in het brein van zin tere zintuiglijke input tot motorische output de proefdierkunde is inmiddels een volwassen wetenschap geworden waarbinnen de door russell immersion 1959 gepropageerde principes van vervanging vermindering en van verfijning van dierproeven de norm zijn echte ondanks grote voortgang op het gebied van een cellulaire en histologische modellen en recentelijk de ontwikkeling van organen wie de blijven studies met intacte proefdieren onmisbaar het is immers niet mogelijk onder gedragseffecten van alzheimer parkinson of enig andere hersenaandoeningen in een petrischaaltje na te bootsen de uitbraak van koop 19 een ziekte die meerdere organen aantast heeft nog eens duidelijk gemaakt dat een verbod op dierproeven op de korte termijn hij losjes op initiatief van collega leraar judith homberg hier aanwezig de is dit recent door een groot aantal uur nederlandse neurowetenschappers internationaal onder de aandacht gebracht dat de efficiëntie en objectiviteit van gedragsobservatie zijn knaagdier gebaat is bij automatisering was al in de jaren tachtig van de vorige eeuw buur bekend in die tijd pionierde de utrechtse onderzoekers bergen spruit hier procent met digitale beeldverwerking in onderzoek aan de rat in 1971 leren we elkaar kennen wat leidde tot een vruchtbare samenwerking die meer dan 20 jaar zou duren zo zagen 1993 programma eten vision het licht het eerste softwarepakket voor voor video tracking en automatisering van gedragstesten de wortels van spuit laag en de ecologie en haalt een sterke interesse in dierenwelzijn en heeft had nog steeds neem ik aan wat zich vertaalde in de wens om diergedrag in een zo natuurlijk mogelijke situatie te bestuderen immers in die context komt afwijkend gedrag eerder tot uitdrukking ontstaat er of loege meting in technische zin werd door spruit en de gebruikers van het eten vision systeem de lat steeds hoger gelegd wat is noteerde in oplossingen voor het volgen van meerdere dieren in complexe omgevingen met bewegende achtergronden en wisselend licht een nieuwe uitleest parameter het ontwikkelteam bij nog een ct leverde steeds verbeteren en uitgebreide software met ons jaarlijkse deadline het congres van de society for neuroscience een grote impuls aan deze ontwikkelingen volgen in 2003 met de start van europese onderzoeksprogramma gedurende 12 jaar hebben neurowetenschappers in technici in amsterdam rotterdam utrecht en wageningen samen gewerkt aan de ontwikkeling van tools voor de vayner typering van knaagdieren en de screening van geneesmiddelen in plaats van een batterij van losstaande testapparaten ontwikkelden wij het concert van de geïnstrueerde thuis kooi waarin het dier spontaan gedrag kan vertonen om een moment dat het verkiest terwijl de sensoren en de software hun metingen verrichten in plaats van het dier van de ene naar de andere test arena te verplaatsen brachten wij de testen naar het dier in zijn vertrouwde omgeving hiermee was de file type' er gebeuren hun concept dat is uit ontwikkeld tot een commercieel product waarvan inmiddels meer dan 2.000 systemen in gebruikt zijn vorige maand is een overzicht van studies gebruik maken van dit systeem gepubliceerd 18 jaar na de start van het europese project zo lang kan de ontwikkeling introductie acceptatie en brede adoptie van een technische innovatie duren het verheugt mij om vandaag diverse samenwerkingspartners van toen in de kronen en het publiek te mogen aantreffen in video camera een ultrasone microfoons en voldoende ons spontaan gedrag van een knaagdier te meten maar om angst leren geheugen aandacht of andere cognitieve functies te meten moeten we die uitdagen dat kan door een combinatie van een taak om beloning en stimuli gedragsbioloog is een heel creatief in het bedenken van test paradigma's de uitdaging van de productontwikkelaar is om deze te vertalen naar robuuste en gebruiksvriendelijke hardware en software een prachtig voorbeeld is de commissie mol ontwikkeld door europese partners ilex een simpel stuk hij stick met 3 gaten daarachter een peddel dispencer en een script script en eten vision dat de muis beloond met een snoepje als hij volgens een bepaald patroon door de gaten beweegt een wiel type muis leert dit trucje heel snel zo ik de een muisje meet anti verschijnselen vertoont van dementie heeft er veel meer moeite mee zo heeft de corniche en wel zich bewezen als een instrument waarmee indicatoren van alzheimer en een vroeg stadium ontdekt kunnen worden nog voor aanvang van de plak pathologie in de hersenen steeds vaker willen wetenschappers uitwendig zichtbaar gedrag koppelen aan wat er zich in het leven of het brein afspeelt daarvoor zijn de afgelopen decennia allerlei technieken ontwikkeld zoals implanteerbare transmitters voor hartslag bloeddruk of hersenactiviteit optogenetica voor stimuleren van specifieke hersengebieden met lichtprikkels en mini scopes waarmee een kijkje in het brein van een bij vrij bewegen dier kan worden genomen door de voortschrijdende miniaturisering zijn de sensoren zo'n kleine licht geworden dat ze kunnen worden toegepast in gedragsstudies in groepen dieren in acmi natuurlijke omgeving zoals ik geschakelde testscore je met aparte ruimtes voor eten drinken slapen en sociale interactie ik verheug me erop om met mee mixen collega's de technische grenzen te verleggen omwille van de biologische vragen te beantwoorden op het snijvlak van gedrag fysiologie en bio opgestuurd proefdieronderzoek brengt ook weer verantwoordelijkheid met zich mee om met zo min mogelijk dieren en nemen minimaal ongerief een optimaal wetenschappelijk resultaat te bereiken deels kunnen we dat bereiken door het instrumentarium te verfijnen bijvoorbeeld door gedrag en fysiologie simultaan te meten in plaats van in aparte proeven of door gebruik van die technieken waarmee de precisie van video tracking en gedrag herkenning wordt vergroot daarvan ziet u hier enkele voorbeelden daarnaast moeten we ons inspannen om de vele omgevingsfactoren die de uitkomst voor een dierproef bepalen van het dieet aan het licht regime tot de deodorant van het dier verzorgen te standaardiseren of op zijn minst te registreren en rapporteren deze stappen dragen bij aan de reproduceerbaarheid van die onderzoek en de validiteit van diermodellen het kwaliteitsdenken en preklinisch onderzoek verdient meer aandacht vandaar dat ik graag een steentje bijdragen aan en publiek-privaat de samenwerking sopje projecten op dit vlak in europa zoals die clip programma en noord-amerika ten slotte is het goed dat ploeg die onderzoek streng gereguleerd is een dat elk experiment vooraf wordt onderworpen aan ethische toetsing te nemen dierenwelzijn te borgen we moeten ervoor waken dat de bureaucratie niet escaleert en contraproductief voor extreem lange behandeltijden voor ethische aanvragen en rigide onderzoeksplannen staan haaks op de flexibiliteit die inherent is aan creatieve onderzoek en verminderen de kans of grote ontdekkingen het gedrag van muizen en ratten wordt in het laboratorium bestudeerd omdat het model staat voor neurologische en psychiatrische aandoeningen bij de mens de incidentie daarvan simmers aanzienlijk en dat geldt zowel voor ontwikkeling stoornissen zoals autisme als voor neurodegeneratieve ziekten zoals alzheimer wat zou het mooi zijn geweest zoals mijn vader 93 jaar oud en had meer dan 10 jaar dementerend hier vandaag aanwezig had kunnen zijn nu al wetenschappers doen ploeg die onderzoek ten behoeve van betere diagnostiek medicatie of andere therapie maar de mens zelf wat kunnen we daaraan meten en hoe kan de techniek ons helpen om menselijke beweging gedrag communicatie en emotie beter te begrijpen gedrags metingen aan de mens komen we tegen in de meeste uiteenlopen van leuk kunnen vakgebieden niet alleen de psychologie en bewegingswetenschappen maar ook meer toegepaste domeinen als de bedrijfskunde consumentenwetenschappen ergonomie en industrieel ontwerpen en medische disciplines zoals neonatologie kindergeneeskunde neurologie psychiatrie oogheelkunde en revalidatie kunde voor de ontwikkelaar van meetsystemen duizelt het soms zoveel mogelijke toepassingen maar in de kern waar het bij de studie van non-verbaal gedrag slechts onder beperkt aantal modaliteiten begrensd door het menselijk spier skelet systeem gelaatsexpressies kijkrichting gebaren handelingen houding en voor beweging ik neem je graag mee langs enkele boeiende ontwikkelingen die zich daarvoor doen een van de eersten die gelaatsexpressies in detail beschreven was charles darwin u kent een vaste als de grondlegger van de evolutietheorie maar heeft ook verdienstelijk onderzoek gedaan naar de uitdrukking van emoties bij mensen en dieren daarin beschrijft in detail de gelaatsexpressies van de mens corresponderen met gemoedstoestanden variëren van vreugde en verdriet door tot vastberadenheid en godsdienstige toewijding hij spreekt over om de universele uitdrukkingsvormen van menselijke emoties een concept dat honderd jaar later in detail is uitgewerkt door de californische psycholoog pollack die deze definiëren de zes universele gelaatsexpressies die mensen vertonen ongeacht geslacht ras of leeftijd blijdschap angst boosheid verdriet verbazing en walging in 1978 publiceerde hij het facial action coding system een op de spier anatomie gebaseerd systeem waarmee alle de zichtbare glas bewegingen kunnen worden beschreven met de fax methode kan een getrainde expert zogenaamde facial action unix coderen en zo de gelaatsexpressies getalsmatig analyseren hierbij doet zich zal de probleem voor als bij de scheuren van diergedrag het is tijdrovend en subjectief dus ook hier ontstond te roepen tot automatisering net als bij de insecten en de kraag die was de oplossing in digitale beeldverwerking maar probleem was een paar slagen complexe in plaats van het volgen van het zwaartepunt van een bewegend object halen bij automatische expressie analyse om een proces van het vinden van een gezicht in het videobeeld lokaliseren van de onderdelen van het gezicht en ten slotte de expressie classificatie de eerste die dat dat voor elkaar kreeg was marten nl de zoon van de broek de beroemde politicus uit de zeventiger jaren job die ik leerde kennen op het measuring behavior congres in 2005 wij besloten onze technische en commerciële vaardigheden te bundelen en zijn face leader-programma naar de markt te brengen dat was de start van een hechte en vruchtbare samenwerking die na zijn vroegtijdige dood in 2016 is voortgezet door zijn kinderen tim een test na de automatische herkenning van basis expressies volgt een gestage reeks van technische innovaties waaronder de detectie van facial action units effectiever toestanden zoals verwarring en verveling hoofdbewegingen grotere tolerantie tegenbeweging rotatie inwisselen licht en steeds betrouwbaar de expressie classificatie we kunnen nu zelfs iemands hartslagmeter de videobeeld door de frequentie van een minieme kleurveranderingen van de haarvaten in uw huid te meten deze zijn voor het blote oog niet te zien maar voor een moderne videocamera en waarneembaar de techniek van face vering is inmiddels over author geworden dat deze voor allerlei praktische toepassingen kun je gezet kan worden zoals de trainer van artsen in empathische gesprekken detectie van pijn bij patiënten die niet kunnen spreken herstel van gelaatsexpressies na plastische chirurgie ontwerp van gebruiksvriendelijke websites en monitoring' van aandacht en vermoeidheid bij chauffeurs van deze laatste toepassing ziet u hier een korte videoclip die ik uur mag tonen omdat ik zelf de proefpersoon bent mijn enige advies don't try this at home een ander aspect van menselijk gedrag dat sinds jaar en dag onderwerp van studie is zijn houding en beweging een van de pioniers van de vastleggingen van is de engelse fotograaf at work my die eind 19e eeuw beroemd werd om zijn opnames van de bewegingen van mensen en dieren met in een rij opgestelde fotocamera's in de jaren twintig van de vorige eeuw om de russische fysioloog nicolai berns time met de registratie van bewegingen met behulp van hoge snelheid fotografie en lampjes bevestigd aan het lichaam hij geld aan de gal als de grondlegger van de biomechanica en de ergonomie tot het eind van de 20e eeuw waren de optische motion capture systemen de standaard gebaseerd op passieve of actieve markt is geplaatst op het lichaam van een proefpersoon of acteur een relatief recente ontwikkeling is die van de initiële sensoren compacte elektronische schakelingen met daarin een 3d versnellings opnemen kilo's goud en magnetometer die sensoren kunnen zelfde beweging registreren zonder de noodzaak van camera's deze techniek leent zich uitstekend voor het vastleggen van lichaamshouding en bewegingen maar minder voor het volgen van een persoon in de ruimte omdat de sensor geen plaatsbepaling doen zij weten immers niet waar ze zijn een sensor techniek die dat wel kan is de smartfloor en rest een raster van passieve arbeid die antennes onder de vloerbedekking die communiceren met een arfa die lezer in de schoenen van de persoon wiens bewegingen gevolgd moeten worden deze techniek wordt 's in het kort natuurlijk past in zorginstellingen om het loopgedrag van bewoners in kaart te brengen met als doel tijdig ingrijpen als het lopen achteruit gaat om zoveel incidenten te voorkomen met collega's carl jung grootste zijn richard van wezel onderzoek ik of genoemde technieken kunnen worden ingezet om een navigatie vermogen van slechtzienden te meten en zo het effect van een behandeling objectief vast te stellen om aan het ook aan het begin van het leven biedt sensortechniek nieuwe mogelijkheden van ontwikkelingspsychologe zoals carlina geleerd weten we dat de eerste duizend dagen van het mensen lichaam bepaalt ons leven bepalend zijn voor de latere ontwikkeling hoe eerder een ontwikkelingsstoornis ontdekt kan worden des te beter daarom werk ik met collega ook leraar sabine hen iers en marcel van gerwe en de bedrijven demcon een motie tegen aan de ontwikkeling van een smart babysuit een soort rompertje voorzien van sensoren waarmee niet alleen bewegingen mogen hartslag en ademhaling van een baby gemeten kunnen worden met behulp van arie technieken proberen we willen van te liggen lichaamshoudingen en gedragspatronen continu te volgen en zo afwijkingen eerder te vinden dan tijdens incidentele bezoeken aan een consultatiebureau ik hoop dat u inmiddels duidelijk is geworden dat de combinatie van gedrag en techniek onbegrensde toepassingen mogelijkheden biedt dankzij de steeds verdergaande miniaturisering van sensoren en computers snellere processoren en geavanceerde software wordt de context waarin gemeten kan worden ook deze ruime wat vroeger alleen mogelijk was in het lab kan nu ook thuis in de auto of op straat want video trekkers en facere rust kunnen inmiddels overweg met de die dynamiek van wisselende omgevingen we kunnen bijna overal gedacht meten ook als mensen die door hebben maar willem dat wel en als we gedrag herkennen gaan automatiseren bijvoorbeeld met moderne deep learning technieken dat moeten ons realiseren dat een herkennings over ritme slechts zo slim is als de data waarop het is getraind dagelijks kunnen in de krant te lezen hoe grote internetbedrijven op dat vlak uitglijders maken dit brengt mij op het derde sleutel wordt uit de titel van mijn oratie ethiek een onderwerp dat mij bijzonder boeit ik nemen u graag mee terug in de tijd aan de hand van een anekdote degenen onder u die het afgelopen jaar tijdens een van de kroon en rok dans en videogesprekken mij hebben gehad zullen zich wellicht afgevraagd hebben die is dat toch bovenop die kast dat is dan te arriveren de italiaanse dichter en filosoof uit de 13e 14e eeuw en schrijven van het beroemde 3 3 lite la divina comedia in mijn tienertijd bezocht regelmatig mijn grootvader een erudiete medicus met een passie voor de klassieke theologie en filosofie ik snuffel graag in zijn enorme bibliotheek waarbij een object een bijzondere aantrekkingskracht op me had een buste van dante mijn interesse ontging mijn grootvader niet en hij daagde me uit als jij de goddelijke komedie helemaal leest en mijn overhoring door staat dan is dat beeld van jou hij onveranderd me drie dikke pillen de hel het vagevuur en het paradijs bij elke volgende ring op weg naar het dieptepunt van de hel werd het verhaal spannender achtereenvolgens ontmoette ik de verleiders de vrijers de omkoopbaar de huidige lijst de tweedracht sawyer's de varens en dan vele anderen die zich ernstig hadden misdragen het maakte onuitwisbare indruk op me de goddelijke komedie werd geschreven in het begin van de 14e eeuw we zijn inmiddels 700 jaar verder maar dit kunstwerk heeft een actualiteit niets ingeboet we komen deze liefde immers nog elke dag tegen op tv of in de kant zo'n vijftien honderd pagina's en hun overhoring later was het beeld van mij en sindsdien reis tante meedoen mijn leven ruim 60 jaar na de publicatie van russel hun beurt zijn de principes van vervanging vermindering en verfijning van dierproeven en het belang van dierenwelzijn algemeen geaccepteerd in het biomedisch onderzoek de discussie over risico's en automatisch opdracht metingen bij de mens staat echter nog in de kinderschoenen medisch wetenschappelijk onderzoek in nederland is sinds jaar en dag onderworpen aan toetsing door medisch ethische commissies en toestemming vooraf is een van de standaard regels voor onderzoek met proefpersonen maar voor de toepassing van biometrische data collectie buiten laboratorium en in de openbare ruimte zijn de spelregels nog volop in ontwikkeling pas sinds drie jaar hebben we in europa strenge wetgeving ten aanzien van de verwerking van persoonsgegevens de griffier in ons land aan gegeten maar in amerika en azië is mij nog niet zover de chemie pr stelt dat organisaties niet meer persoonsgegevens' morgen verzamelen dan strikt noodzakelijk en dat deze niet vrijelijk met derde morgen worden gedeeld maar wat er precies met deze gegevens gebeurt is niet bij wet geregeld met moderne technieken kunnen we in videobeelden geluidsopnames en fysiologische signalen van mensen dat ze allemaal persoonsgegevens' bewegingen gedragingen en emoties detecteren ten behoeve van vele nuttige toepassingen maar deze technieken kunnen ook in een deel in theorie worden benut voor doeleinden die mensen schade kunnen opleveren zoals beoordelingen en selectieve behandeling van etnische minderheden immigranten asielzoekers of gedachten in een strafproces zoals bij elke nieuwe technologie loopt de wet en regelgeving ter bescherming van de burger tegen ons gewend ongewenst gebruik van die technologie vele jaren achter op de ontwikkeling ervan europese commissie heeft in april van dit jaar een voorstel gepubliceerd voor de artificial intelligence act waarin regels worden vastgesteld aangaande de ontwikkeling en toepassing van mij systemen deze wet kan grote gevolgen hebben voor haïti onderzoekers en toepassers daarnaast is en regelgeving ten aanzien van de export van goederen naar landen buiten de europese unie technologie en producten voor cameraobservatie en motivatie herkenning van gedrag en emoties zijn momenteel niet vergunningplichtig maar dat kan op enig moment veranderen met mogelijk grote gevolgen voor wetenschappers met samenwerkingspartners buiten die u een voor ondernemers die wereldwijd zaken doen totdat hij regulering is bevinden wetenschappers die kansen zien om met nieuwe technologie een probleem op te lossen en ondernemers die kansen zien om deze technologie uit te baten zich in een grijs gebied enerzijds moeten zij de vinger aan de pols houden beide instanties die de nieuwe leven wetgeving voorbereiden om ervoor te zorgen dat niet met het badwater ook het kind wordt weggegooid je moest het elimineren van de risico's van gedragsobservatie registratie hallo en analyse mag er niet toe leiden dat de samenleving verstoken blijft van de waarde van de toepassingen ervan anderzijds moeten zijn op hun eigen morele kompas varen en op die tocht moet men voorbereid zijn op ontmoetingen met journalisten politici en en chios die een punt willen maken maar niet altijd tijd hebben voor grondig feitenonderzoek en wier communicatie niet altijd ruimte biedt voor nuance zo kan het gebeuren dat een verband dat door een journalist werd gesuggereerd namelijk tussen het gebruik van het nederlandse park softwarepakket face huren op een is die twee beijing en de depressie van etnische minderheden in het westen van china achterin volgers leiden tot kant artikelen kamervragen hun kritisch rapport van amnesty international en een berg hatemail aan mijn adres allemaal zonder enige feitelijke basis dat was een onplezierige maar tegelijkertijd leerzame ervaring dat heeft mij duidelijk gemaakt dat wetenschap en techniek niet voldoende zijn om te komen tot duurzame innovaties maar dat de ethische aspecten van de toepassing daar onlosmakelijk mee zijn verbonden dit inzicht leiden tot de formulering van een ethisch beleid ten aanzien van vc ring waarin helder wordt gemaakt wat voor data verzameld wordt en wat we met die data werd wat wel en wat niet kan wat wel en wat niet mag zo staat mijn onderneming het gebruik van face hier alleen toe met instemming van de proefpersoon en verbiedt het de toepassing voor surveillance in de openbare ruimte het gebruiken als leugendetector als of de inbouw in wapen systemen met alleen hun ethisch beleid ben jij als ondernemer niet dat beleid moeten ook in de praktijk worden gehandhaafd dat vraagt om een verkoopbeleid training van medewerkers in verschillende landen en culturen monitoring' en vastlegging en vooral in gesprek blijven met alle betrokken partijen zodat de discussie wordt gevoerd op basis van feiten en niet op basis van suggesties aannames of onderbuikgevoel bij het ontwerp van de ali werd onderscheiden de europese unie verschillende risico niveaus van afwezig of verwaarloosbaar tot onacceptabel dit raakt ook het gedragsonderzoek waar we vaak te maken hebben met vergaring in verwerken van biometrische data de auteurs van dara hier wet pleiten voor het transparante non-discriminatoire en verifieerbaar over het moet ofwel explainer wel een ai dit staat op gespannen voet met de gewoonte van softwarefabrikanten om algoritmes trainingsdata en wooncode verborgen te houden in een black box het succes van een softwareproduct is echter van veel meer factoren afhankelijk daarom vind ik voor wetenschappelijke softwaretools een lightbox benadering te prefereren gelukkig sta ik er alsof wetenschapper een ondernemer niet alleen voor binnen de actief technische zusje van de knaw en binnen kees de wereld koepel van een keramische reengineering dus communicatie over wetenschap en techniek naar een breed publiek een belangrijk onderwerp van discussie buiten de buiten academische kringen vindt u discussie over kansen en verantwoorde toepassing van ae plaatsen in een nationaal verband van publiek en privaat er partijen de nederlandse ami coalitie sinds juni 2020 gebeurt er ook op wereldschaal in de global partnership kon artificial intelligence ik ben er trots op letten morgen zijn van deze organisaties dat stelt bij een plaats in staat om het gedachtegoed van de radboud universiteit op het gebied van ryan innovatie in te brengen in discussies op nationale en internationale schaal en wat ik daarvoor neem weer terug te brengen naar 9 mijn leeropdracht leuk behavior information theorie en te novation het bouwen van bruggen tussen de radboud universiteit en bedrijven op het gebied van gedrag van dier en mens en techniek waarom de hij beschouwde ik als een van de taken binnen de pijler innovatie daarnaast wil ik bijdragen aan het onderwijs in de master track science management en innovatie het stimuleren van ondernemerschap de coaching van startups en de valorisatie van uitvindingen binnen de faculteit en samenwerking met radboud innovision een robot aan 10 onze decaan mij vroeg of ik mijn kom identificeren met het profiel van een pasteur professor hoefde ik daar niet over na te denken want in een pasteur kwadrant komen twee van mijn ambitie samen fundamenteel onderzoek met een praktische toepassing ik jager dan ook toe door het bestuur van onze faculteit hij strategisch plan 20 21 22 de titel signed with impact heeft gegeven ik verheug mij ook op het geven van onderwijs naast science management and innovation betreft dat mensen seigneur signs in samenwerking met collega's politici ga richard van wezel of angers sco battaglia en animal ecology in samenwerken met henk siepel vanwege koop 19 heeft mijn onderwijs is tot nu toe bijna uitsluitend online afgespeeld door de noodgedwongen hebben we een korte tijd voor beide vakken digitale practica ontworpen in het succes online uitgevoerd maar life is toch leuker en ik hoop vanaf nu gewoon voor de zout kunnen staan en een echte dialoog met studenten aan te kunnen gaan last but nog least het onderzoek vanwege de beperking van van een deeltijdaanstelling zullen de collega's bij bio fysiek aan mij niet vaak in het lab aantreffen ik zal mijn energie richten op het initiëren en mede begeleiden van master and phd projecten met als doel de ontwikkeling van nieuwe technieken voor automatische gedrag registratie bij mensen die je het promotieonderzoek van elsbeth van dam met collega promotor van marcel van germen is daar een goed voorbeeld van daarnaast en een lopende projecten en plannen samen met bernard engel iets aan vocalisaties bij muizen met judith homberg aan eeg en gedrag bij muizen met peter klaren en leertaken bij zebravissen met jong van opstal en eyetracking bij ms patiënten met richard van wezel in calorieën aan rings analyse bij slechtzienden en het reeds genoemde smart babysuit ik hoop dat deze projecten mooie wetenschappelijk resultaten en duurzame innovaties gaan opleveren collega's bij de afdeling die je fysica dank voor de warme ontvangst en opname in jullie midden het multidisciplinaire karakter van het donders instituut waar biologie psychologie informatie die samenkomen met onderzoeksobjecten van muis tot mens sluit perfect aan bij mijn persoonlijke interesse passie en ambitie ik ben daarom dank verschuldigd haar is arthur wezel john van opstal en onze decanen het garen buitens voor initiëren van mijn leerstoel en mijn bloemen aan de faculteit collega's van noldus information technologie jullie gaan mij iets minder zien in wageningen maar daarentegen worden jullie verlost van gekke onderzoeksprojecten waar nog geen business case aan ten grondslag ligt van dat onderzoek zullen ons idee en andere bedrijven te zijn want wij profiteren terwijl radboud studenten hun voordeel kunnen doen met de best practises die 30 jaar ondernemerschap hebben om de opgeleverd ik ben ervan overtuigd dat de nieuwe brug tussen nijmegen en wageningen druk twee ergens verkeer zal zien ten slotte wil ik mijn richten tot het team dat het mij het meest dierbaar is ludo bento nu rol en eliza jullie zijn mijn spiegel en klankbord jullie vis frisse blik en kritische feedback zijn voor mij een doorlopende bron van inspiratie juda genoot sportief uit te land en te water en dat houdt me jong ga er vooral mee door hugo heel tof en je dat ik mijn oratie op jouw verjaardag behouden de maliki jij bent me liefste maand je een sparringpartner geweldig dat wij samen de reis door het leven mogen maken en ik ben je dankbaar dat je me steunt in alles wat ik ondernemen dames en heren ik ben het een aan het eind voor je voor afdrukken om u weet nu wie men inspiratoren waren en zijn de combinatie van techniek en gedragsonderzoek heeft onbegrensde toepassingen maar alleen met verantwoord gebruik van proefdieren verantwoorde data connectie ben mensen een verantwoorde inzet van ali kunnen we duurzame innovaties realiseren die bijdragen aan het bijten betere wereld hier zal ik de komende jaren samen met mijn collega's studenten en partners van de radboud universiteit graag mijn schouders onder zetten ik heb gezegd [Applaus] om een korte samenvatting van migratie vind uw aan de binnenzijde van mijn toga zal ik hier niet kan open doen met dank aan mijn ziel voor het ontwerp dankuwel professional dus voor deze indrukwekkende oraties ik ben ervan overtuigd dat ja een heel blij dat u voor onze faculteit en onze in dan in ons onderzoek statuut komt werken en ik ben er zeker van dat u ons strategisch plan saaie switching pack met verve een stap vooruit zult helpen zeker op het gebied van naar wat u zegt techniek gedragswetenschappen computer artificiële intelligentie zijn enorme mogelijkheden die voor de toekomst zowel voor mens als voor dier en daarbij dan nog het belang dat u heeft en de bijdrage die u levert geholpen door dante aan de ethische kant van de dingen dat is indrukwekkend wij kijken naar naar wij zijn bij deze gekomen aan het einde van deze academische zitting en ik wil nogmaals professioneel dus danken maar ook alle aanwezigen hier zowel diegenen die hier in de zaal zijn maar ook diegene die digitale aanwezig zijn via de livestream vooraleer dat we de zitting eindigen met een gebed ga ik eerst nog een aantal huishoudelijke mededelingen zeggen en de eerste is dat we zo dadelijk deze zaal verlaten en de partij ze zal eerst de zaal verlaten en daarna kunnen alle gasten de volgen om de zaal te verlaten professional dus vraagt dat diegene die niet naar de hemel kunnen gaan om een toast en en en een felicitatie aan professor aldus te kunnen geven dat die zijn welkom hier beneden voor toch nog een toast en een drankje te te nemen bij deze wil ik dan deze academische zitting sluiten en zoals ik al zei naar gewoonte van deze universiteit met een gebed en hiervoor verzoek ik jullie om te staan gratia tibia chemo's om die poort en sneeuw sprong niveaus binnen fish stew is rivier is het regina's bij omnia squla circuleren
2021-10-29 12:17
